door: Audrey E. McAllen
Door de leerproblematiek, waarmee we de laatste decennia te maken hebben gekregen, worden we als leerkrachten gedwongen om een bewustzijn te ontwikkelen van het verschil tussen het structurele bewegingssysteem van het lichaam (d.w.z. botten, spieren en zenuwen) en de constitutie van het lichaam (d.i. de ademhaling, bloed- en lymfecirculatie, spijsvertering en de inwendige organen).
De ontwikkeling van deze twee systemen staan in contrast met elkaar. De structurele componenten ronden hun ontwikkeling af in de eerste maanden na de geboorte; een foetus kan in de baarmoeder al niezen. Niezen is alleen mogelijk wanneer het zenuwstelsel al als eenheid kan functioneren. Daarentegen zijn het spijsverteringssysteem, de bloed- en lymfecirculatie en de organen, hoewel zij al wel zijn gevormd, bij de geboorte nog niet volgroeid en zijn de eerste zeven levensjaren nodig om hun ontwikkeling te voltooien. Zij worden “uitgebroed” door de liefde en warmte die het kind ontvangt vanuit zijn omgeving.(1)
Het eerste grote moment waarop de individualiteit zich zelf laat gelden als een aardewezen is wanneer het de zwaartekracht overwint en rechtop kan gaan staan. Dan is het vrij om zich in alle ruimterichtingen te bewegen, vooruit en achteruit, omhoog en omlaag, naar links en rechts. Deze verticale houding en beweging in de ruimte geeft het gevoel een identiteit te zijn; dit is de activiteit van het Ik, het geestelijk wezen dat van incarnatie naar incarnatie gaat en dat in de tijd na de dood zelf de rechter is over de ziel (astraallichaam) (2). Dit eeuwige Ik leeft nu met een scherp bewustzijn voor alles wat in zijn omgeving is en het ziet ook zijn eigen lichaam als een object van observatie.
Agatha Christie beschrijft in haar autobiografie hiervan een mooi voorbeeld. Wanneer zij haar kleinzoon Mathew de trap af ziet lopen — hij is twee en een half jaar oud — merkt ze op dat hij heel trots is op zijn nieuwe vaardigheid. Hij mompelt tegen zichzelf: “Mathew gaat de trap af, Mathew gaat de trap af, Mathew kan de trap af.” Ze zegt dan tegen zichzelf. ”Ik vraag me af of we in het begin van ons leven, zodra we kunnen denken, onszelf allemaal beschouwen als een ander persoon, die als het ware scheiden is van degene die observeert? Heb ik over mijzelf ooit gezegd: “Dit is Agatha met haar feestsjerp, die de trap af loopt naar de eetkamer.”? Het lijkt alsof het lichaam waarin onze geest woont eerst vreemd voor ons is, een wezen, waarvan we de naam kennen, waarmee we het kunnen vinden, maar waarmee we ons nog niet helemaal identificeren. Wij zijn “Agatha, die de trap af loopt.” Plotseling verandert dat in “Ik loop de trap af.” De verworvenheid van het woordje “Ik” is de eerste stap in de ontwikkeling van een persoonlijk leven.” (3)
Het bewustzijn, dat zichzelf van buiten af observeert, wordt gevormd door het eeuwige Ik dat bij de Hiërarchieën was toen zij het menselijk lichaam en het lichaam van de aarde zelf voorbereidden tijdens de evolutie van Oude Saturnus, Oude Zon en Oude Maan. Het zenuwstelsel, dat ons bewustzijn ondersteunt, is aangelegd vanuit de tekens van de Dierenriem; de Dierenriem vormt het oerbeeld van dit aspect van het fysieke lichaam. Het structurele bewegingssysteem, dat er voor zorgt dat wij rechtop lopen, vormt de basis voor de Bewustzijnsziel waarin het eeuwige Ik ontwaakt tussen het 35ste en 42ste levensjaar. Het is de opdracht van de mensheid dit structurele fysieke lichaam in de verre toekomst te transformeren – een innerlijke werkzaamheid door het Ik – tot Geestmens. De kiem van deze ontwikkeling wordt gelegd gedurende het eerste levensjaar.
Het duurt echter drie jaar voordat het kind zichzelf “Ik” noemt, een verworvenheid, die Agatha Christie de eerste stap in de ontwikkeling van een persoonlijk leven noemt. Iedere moeder wordt deze eerste ontwikkelingsstap gewaar; de peuter wordt eenkennig, hij ontdekt het woordje “nee” en kan dat woord met al zijn wilskracht vullen!
Het persoonlijke aspect van het Ik — het zielenwezen — behoort tot de constitutionele organisatie van het fysieke lichaam waar de processen werkzaam zijn die de organen ontwikkelen. De planetenkrachten die hier werkzaam vormen de basis van de ziel met het tijdelijke Ik, het persoonlijke Ik, dat in iedere incarnatie anders is en dat wordt bepaald door het karma uit vorige levens via het geërfde lichaam en de omgeving waarin het is geboren. Talenten binnen de huidige incarnatie komen van dit tijdelijke Ik. Lees meer over de verschillen tussen het persoonlijk-tijdelijk Ik van individualiteiten in Rudolf Steiners Karmavoordrachten (4) en in zijn Mysteriedrama’s. (5) Dit zielen-Ik is het bewustzijn waarmee wij normaliter functioneren; het is de zetel van het intellect in onze huidige tijd.
De zetel van het eeuwige Ik, de geest, heeft zijn centrum in de onderste zintuigen: de levenszin ( somatisch-viscerale zintuig), de eigenbewegingszin (proprioceptie) en de evenwichtszin (het vestibulaire systeem). Deze zintuigen zijn verbonden met de nog in ontwikkeling zijnde Geestzelf, Levensgeest en Geestmens. (6) Ze zijn de grondslag van al onze vaardigheden. De organisator ervan is het eeuwige Ik, de geest die in de Bewustzijnsziel bewust wordt van zijn eigen geestelijke oorsprong. Het tijdelijke zielen-Ik is opgezogen in het astraallichaam en daardoor is het verweven met het persoonlijke denken, voelen en willen, in de plaats van dat het de capaciteiten denken, voelen en willen gebruikt als objectieve vermogens. Je kunt zeggen dat er gedurende het hele leven er een constante strijd plaats vindt tussen het eeuwige Ik en het persoonlijke zielen-Ik. Het zielen-Ik kan kiezen tussen het opvolgen van de morele intenties van zijn geestelijk wezen (het eeuwige Ik) en het zichzelf toestaan om dieper dan noodzakelijk is te worden opgezogen in de instincten en begeertes van het lichaam.
De gevolgen van die spanning worden opgelost wanneer tussen het eeuwige Ik en het persoonlijke Ik na de dood de Kamaloca-tijd doormaken. Idealen, morele drijfveren en deugden worden in de etherische kiem voor de constitutie van een nieuw lichaam gelegd, dat het eeuwige Ik voor zijn volgende incarnatie nodig zal hebben. Alle wilskrachten, die door het zielen-Ik zijn verkwist aan aardse genoegens, zullen als ballast voor de geestelijke wezensdelen van de Aarde achter blijven. Het eeuwige Ik gaat de geestelijke wereld binnen om samen met de Hiërarchieën zijn lot en zijn lichaam voor het komende leven voor te bereiden. (7)
In de voordrachten “Aanwijzingen voor het leraarschap” (8) geeft Rudolf Steiner de leraren een pedagogische en een medische uitleg over deze twee systemen, het structurele systeem en het constitutionele systeem. Hij onderscheidt een uiterlijk en innerlijk etherlichaam en hun verbinding met het astraallichaam. Het uiterlijke en innerlijke fysieke lichaam en het uiterlijke etherlichaam zijn de zorg van de leraar. Terwijl het astraallichaam dat in de organen, bloed, ademhaling en circulatie werkzaam is, het domein van de dokter is. Daarna wijst Steiner de leraren op bepaalde scheikundige processen in de mens en hun relatie met de hem omgevende wereld. Zulke processen zijn heden te dagen onderzocht en ontdekt door wetenschappers en ook de aarde wordt gezien als een zichzelf steeds weer vernieuwend, levend organisme. Daarom moeten we ons bewust zijn dat de mens verbonden is met de geestelijke wezensdelen van de aarde. We hebben dus een dubbele identiteit: de mens als een beeld van de kosmos en de mens als beeld van de aarde. Keith Critchlow verwoordde het in een interview met Vicky Cruickshank als volgt:
Vicky Cruickshank: “Hier hebben we het, niet waar? De boven en onderkant: wat is het geestelijke van een stad en wat is een stad in relatie tot zijn voedsel? – het begin en het einde zijn hetzelfde en van evenveel belang. Werk aan het een en het andere verbetert ook meteen.”Keith Critchlow: “Precies, omdat het enorme geheim van investeren in het materialisme is, dat het altijd onbevredigend is omdat stof altijd in een staat van verandering verkeert. Neem bijvoorbeeld het lichaam, waarin bijna iedere cel elke zeven jaar wordt vervangen en waarvan geen stukje huid of vlees ouder is dan hoogstens achttien maanden. Dat wijst op het feit dat je als persoon geheel en al tijdelijk bent en daarom op de keper beschouwd en model of een identiteit. Het ding dat door dat merkwaardig veranderende lichaam van ons reist is een identiteit. En wanneer je meer investeert in “verandering” in plaats van in het model stort alles in: de identiteit van de stad en zin bewoners is verdwenen…….”(10)
Precies zoals het Christuswezen het eeuwige Ik ondersteunt gedurende de eerste drie jaren van ons leven (11), zo leidt Hij ook de aarde verder naar haar volgende ontwikkelingsstadia. En precies zoals onze omgeving zich afdrukt in ons etherlichaam via het uiterlijke structurele fysieke lichaam, zo ook moet deze archetypische structuur van de mens worden afgedrukt in het etherlichaam van de zich verder ontwikkelende aarde. (12)
Hierdoor kunnen we leren inzien dat binnen de vrijeschoolpedagogie de leraren de verantwoordelijkheid hebben om in te zien dat het kind niet alleen in zijn eigen archetypische fysieke lichaam incarneert, dat hem gegeven is door de Hiërarchieën, maar ook in de objectieve fysieke en geestelijke wezensdelen van de aarde, de sfeer waarbinnen Christus nu werkzaam is. De cruciale tijd voor dit incarnatieproces is gedurende de eerste zeven levensjaren. Wanneer dit proces niet geheel of onvoldoende is doorgemaakt is, wordt het noodzakelijke inhalen ervan het een zaak van specifieke pedagogische aandacht.
(1) Rudolf Steiner: Opvoeding van het kind in het licht van de antroposofie
(2) Rudolf Steiner: Anthroposophie als Kosmosophie II (GA 208) voordrachten van 12 en 13 november 1921.
(3) An Autobiography. Agatha Christy (1890-19760 publ. Fontana 1978 ISBN 0006353 252
(4) Rudolf Steiner: Karmaonderzoek (NL vertalingen in 5 banden)
(5) Rudolf Steiner: Mysteriedrama's 1 en 2
(6) Rudolf Steiner: Antroposofie - In Zintuigen en levensprocessen, 4 voordrachten Oktober 1909
(7) Audrey McAllen: Sleep
(8) Rudolf Steiner: Aanwijzingen voor het leraarschap“ (GA 302a) 2de voordracht
(9) James Lovelock: Gaya, een nieuwe visie op de aarde
(10) Keith Critchlow: “Wholesome Cities” een interview met Vicky Cruickshank in Resurgence, mei/juni 1995. Keith Barry Critchlow (16 maart 1933 - 8 april 2020) was een Britse kunstenaar, docent, auteur, hoogleraar architectuur en medeoprichter van de Temenos Academy in het Verenigd Koninkrijk.
(11) Rudolf Steiner: Geestelijke leiding van mens en mensheid
(12) Rudolf Steiner: Das Johannes-Evangelium in Zusammenhang zu den drei anderen Evangelien (GA 112)
Dit artikel verscheen in: Learning Difficulties, a Guide for Teachers, ISBN 0-945803-32-X
Rudolf Steiner College Press, 9200 Fair Oaks Boulevard, Fair Oaks CA 95628 USA
